دستور زبان

دستور زبان
اساسا دستور گویش طالقانی به زبان فارسی معیار بسیار نزدیک است؛‌جز آنکه درمواردی اختلافاتی نه چندان اساسی میان آن و زبان فارسی وجود دارد. در این قسمت به بیان تفاوتهای دستوری گویش طالقانی با فارسی معیار می پردازیم. بدیهی است که تنها موارد اختلاف، مورد اشاره قرار می گیرند.

الف ) اسم :
الف – الف ) نشانه جمع :‌ نشانه جمع در گویش طالقانی /an/ است که به آخر اسم مفرد اضافه می شود.
درخت /dar/، درختان /daran/
سیب /sif/، سیبها /sifan/
عامه مردم اسامی جمع را بار دیگر جمع می بندند.

الف – ب ) نشانه معرفه و نکره :
همانند زبان فارسی با افزودن /i/ به آخر کلمه و /yek/ به ابتدای کلمه اسم نکره ساخته می شود، جز اینکه /yek/ به صورت /ye/  تلفظ می شود. اسم معرفه علامتی ندارد.
یک لحظه /ye hov/
باغی /baqi/
استفاده همزمان از این دونشانه نیز متداول است :
یک آقایی    /ye aqai/

الف – ج ) نشانه اضافه : در گویش طالقانی، در ترکیبهای اضافی، مضاف الیه بر مضاف مقدم است. در این صورت نشانه اضافه به صورت تکواژ /i/ ظاهر می شود.
برگ /valg/،   درخت /dar/
برگ  درخت /dari valg/


در ترکیبهای اضافی پرکاربرد اغلب تکواژ /i/ حذف می شود :
برادر زن /borarzon/
مادر شوهر /sumar/

الف – د ) نشانه مفعول بی واسطه ( را ) :
در گویش طالقانی به صورت /ra/ و /a/‌ است که پس از مفعول بی واسطه می آید.
من تو را دیدم           / mon to ra bediyam/
دیگ را بردار‍‍!       / qozana vigir/

‌ب ) ضمیر
ب –الف ) ضمایر شخصی و ملکی در این گویش به دو دسته منفصل و متصب تقسیم می شوند. ضمایر منفصل خود فاعلی و مفعولی اند :
ضمایر منفصل فاعلی :
من             /mon/
تو               /to/              
او /u/               
ما /ma/               
شما /soma/           
ایشان /usan/          

ضمایر منفصل مفعولی :
مرا                 /mona/
 تو را /tora/            
او را /ura/             
ما را/mara/             
شما را /somara/       
ایشان را/usana/        

ضمایر شخصی و ملکی متصل :
ام               /om/
ای /i/             
ندارد             ندارد
یم        /im/      
ید /id/              
ند /on/              

نمونه :
گفتم     /bogutom/    
گفتی /boguti/           
گفت/bogut/            
گفتیم /bogutim/         
گفتید//bogutid/         
گفتند /boguton/       

استثنا:
رفتم                /bisiam/
رفتی  /bisei/               
رفت  /bas/          یا/basa/
رفتیم /biseym/              
رفتید /biseyd/              
رفتند /bisian/              
نکته : گویش طالقانی، ضمایر مفعولی متصل ندارد.

ضمایر ملکی
ضمایر ملکی شش صیغه اند :
ام     /-om/     
ات /-ot/        
اش/-os/         
مان /-man/        
تان /-tan/           
شان /-san/        

نمونه :
باغم  /baqom/          
باغت/baqot/             
باغش/baqos/            
باغمان/baqoman/         
باغتان/baqotan/          
باغشان/baqosan/        

ضمایر متقابل :
در این گویش از عبارات /hamra/ و /hamdigari/  استفاده می شود و اغلب به همراه هم استفاده می شوند:
با هم به باغ رفتیم        /hamdigari hamra biseim baq/


ضمایر مشترک :
این ضمایر با ضمایر پیوشته شخصی به کار می رود.
خودم  /xodom/         
خودت/xodot/             
خودش/xodos/            
خودمان/xodoman/       
خودتان/xodotan/         
خودشان/xodosan/        

ضمایر پرسشی :
چه قدر /ceqad/،‌  چه مقدار /candi/، چگونه /cojur/، کجا /koja/،

ج ) صفت
اصلی ترین و مهم ترین موضوع در ترکیبات وصفی، جابجا شدن صوت و موصوف با یکدیگر است.
ده /dah/،  بزرگ /gate/
ده بزرگ /gatedah/

نکته : صفت برتر، برترین، پرسشی، عددی و مبهم همانند فارسی معیار است.
 
د ) قید
اکثر قیدها در گویش طالقانی همانند فارسی معیار است، جز :
قید زمان : امشب /imsov/، امروز /imruz/، دیشب /disov/، فرداشب /fardasov/
قید مکان : اینجا /inja/، اونجا /unja/
قید پرسشی : کجا /koja/، چرا/cora/، آیا /aya/

 د ) اصوات
در گویش طالقانی، احتمالا به علت غلبه زندگی روستایی، اصوات زیادی وجود دارد که دارای کارکرد اطلاع رسانی است :
اصوات ندایی : اوهوی /uhuy/، هوی /huy/
اصوات آرامش و راحتی : آخیش /axeys/، آخ جان /axjan/
اصوات     پاسخ : ها /ha/
اصوات تعجب : اوا /eva/، ابی /ebey/

ه ) فعل
صرف فعل لازم :
خوابیدم /boxotom/   
خوابیدی /boxoti/     
خوابید /boxot/         
خوابیدیم /boxotim/     
خوابیدید /boxotid/      
خوابیدند /boxoton/       

صورت اخباری فعل
در این حالت فعل خواستن و فعل مورد نظر هر دو صرف می شوند :
خواهم رفت /nixam bosom/   
خواهی رفت/mixay bisi/         
خواهد رفت/mixa busu/          
خواهیم رفت/mixaym bisim/       
خواهیم رفت/mixain bisin/           
خواهند رفت/mixan boson/      



برای ساخت صورت منفی از این فعل،  پیشوند /ni/  به آن اضافه می شود. 
نخواهم رفت /ninixam bosom/   
نخواهی رفت/nimixay bisi/         
نخواهد رفت/nimixa busu/          
نخواهیم رفت/nimixaym bisim/       
نخواهیم رفت/nimixain bisin/           
نخواهند رفت          /nimixan boson/  

زمان حال :
در ابتدای فعل پیشوند /mi/  بر سرفعل می آید :
می روم         /misom/
می روی /misi/         
می رود /misu/        
می رویم/misim/       
می روید/misid/        
می روند/mison/       

زمان حال منفی :
 برای ساخت صورت منفی از این فعل،  پیشوند /ni/  به آن اضافه می شود:
نمی روم         /nimisom/
نمی روی /nimisi/         
نمی رود /nimisu/        
نمی رویم/nimisim/       
نمی روید/nimisid/        
نمی روند/nimison/       



 زمان حال استمراری :
فعل  دارم و فعل اصلی هر دو صرف می شوند :
دارم می روم /darom misom/     
داری می روی/dari misi/          
دارد می رود /dara misu/         
داریم می رویم /darim misim/   
دارید می روید  /darid misid/     
دارند می روند /daron mison/     

زمان گذشته ساده :
آمدم /biamiyam/    
آمدی/biamiyey/       
آمد /biama/          
آمدیم/biamiyeym/      
آمدید/biamiyeyd/      
آمدند/biamiyan/      

گذشته استمراری :
با افزودن پیشوند /mi/ ساخته می شود:
می رفتم /misaim/       
می رفتی/misiyey/        
می رفت/misa/            
می رفتیم/miseym/       
می رفتید/miseyd/        
می رفتند  /misian/      

منفی از این فعل با افزودن پیشوند /ni/ به ابتدای فعل ساخته می شود.
گذشته درحال انجام : این فعل که با کمک گذشته ساده فعل داشتن صرف می شود در گویش طالقانی وجود دارد. در این صورت، هر دو فعل صرف می شود؛ جز اینکه مصدر داشتن در گویش طالقانی « دیبین »‌/dibiyan/   است.
داشتم می رفتم /dibiyam misiyam/
داشتی می رفتی/dibey misey/ 
داشت می رفت /daba misa/  
داشتیم می رفتیم/dibiyeym miseym/ 
داشتید می رفتید/ dibeid miseid/ 
داشتیم می رفتیم /dibeym misaim/ 
 
ماضی نقلی :
آمده ام /biamiyam/     
آمده ای/biamiyey/     
آمده است/biamiya/       
آمده ایم /biamiyeym/  
آمده اید /biyamiyeid/    
آمده اند /biyamian/   

حالت منفی این فعل با پیشوند /-ni/  ساخته می شوند.

ماضی بعید :
آمده بودم /biambiyam/
آمده بودی /biambeid/
آمده بود /biamba/    
آمده بودیم/biambeym/
آمده بودید/biambeid/  
آمده بودند/biambiyan /
برای ساخت فعل منفی از این زمان، از پیشوند /-ni/  استفاده می شود.

ماضی التزامی : بوسیله مصدر بودن ساخته می شود.
آمده باشم /biamba bason/
آمده باشی/biamba basi/  
آمده باشد/biamba basa/  
آمده باشیم /biamba basim/   
آمده باشید/biamba basid/     
آمده باشند/biamba bason/   
 برای ساختن منفی از این فعل، از پیشوند /-ni/ استفاده می شوند.

فعل امر : با پیشوند /bu/ یا /bo/ یا /ba/ساخته میشود.
برو   /busu/
بخوان  /boxan/
بنشین /banis/